روابط سیاسی فرانسه و لبنان 2008ـ1990

پیشینه مناسبات فرانسه و لبنان به دوران استعمار برمی‎گردد. فرانسویان بر اساس قراردادهایی که با امپراتوری عثمانی منعقد نمودند، امتیازاتی به دست آوردند که زمینه‎های نفوذ سیاسی و فرهنگی آنان را در منطقه فراهم ساخت. این روند تا سال‎های جنگ جهانی اول که منجر به فروپاشی امپراتوری عثمانی و بلاتکلیفی سرزمین‎های آزاد شده گردید، ادامه یافت. موافقت‎نامه سایکس ـ پیکو در سال 1916 م. اداره سوریه و لبنان را به فرانسه واگذار نمود. این تسلط تا پایان جنگ جهانی دوم به اشکال مختلف برقرار بود. پس از پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد بین دو بلوک شرق و غرب و شکل‎گیری رقابت میان آنان برای اعمال سلطه بر مناطق مختلف جهان، نظر به حساسیت اوضاع، فرانسه نقش و جایگاه خود را در لبنان به آمریکا واگذار کرد. موضوع پژوهش حاضر احیای مجدد نفوذ فرانسه در لبنان پس از پایان جنگ سرد است. فروپاشی شوروی همانند فروپاشی امپراتوری عثمانی فرانسه را به استفاده از فرصت‎های به وجود آمده تشویق نمود. زمینه‎ها و پایگاههای تاریخی و فرهنگی گذشته می‎توانست بازسازی این حضور و نفوذ را تسهیل کند. با نگاهی به ژئوپولیتیک لبنان و مطالعه و بررسی دقیق و علمی آن بر اساس دیدگاههای مهم ژئوپولیتیک، نفوذپذیری و شکنندگی ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این کشور بیش از سایر ویژگی‎های ژئوپولیتیک آن خودنمایی می‎کند. بررسی و مطالعه لبنان به مثابه یک دولت ـ ملت به این نتیجه منتهی می‎شود که این دولت فاقد صلابت لازم برای اعمال حاکمیت بر قلمرو سرزمینی خویش می‎باشد و این نکته مهم‎ترین ویژگی ژئوپولیتیک لبنان است. چنین وضعیتی زمینه‎ساز جلب توجه دولت‎های همسایه و قدرت‎های فرامنطقه‎ای شده است. بدین ترتیب بررسی‎ها از فصل دوم با مطالعه دیدگاههای مهم ژئوپولیتیک از آن جمله دیدگاههای اندیشمندانی همچون ماهان، هالفورد مکیندر، ماینگ، یوردیس لوهاوزن و هاوس هوفر آغاز شد. پس از آن در فصل سوم عوامل موثر بر ژئوپولیتیک لبنان با تقسیم‎بندی آن به دو دسته عوامل متغیر و عوامل ثابت مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش عوامل متغیر، بافت سیاسی و اجتماعی به عنوان اساسی‎ترین «مسأله» این کشور جلب توجه می‎کند. لبنان از نظر مذهبی نامتجانس‎ترین کشور منطقه است. به طور رسمی 17 فرقه یا کلیسای خاص در این کشور شناخته شده است. لبنان از همان ابتدا یک جمهوری متزلزل بوده است چرا که هویت محلی و قومی بر هویت ملی غلبه کرده است. وفاداری اصلی به خانواده، روستا و به‎ویژه فرقه تعلق دارد. لبنان را می‎توان به پارچه چهل تکه‎ای تشبیه کرد که تکه‎های آن محکم به هم دوخته نشده‎اند. شیعیان، سنیان، دروزی‎ها و جوامع مسیحی عمده‎ترین گروههای مذهبی لبنان را تشکیل می‎دهند. در فصل چهارم پیشینه نفوذ فرانسه در لبنان به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به بررسی سیاست خارجی فرانسه در قبال لبنان اختصاص دارد. این فصل از دو بخش تشکیل می‎شود. در بخش اول اصول سیاست خارجی فرانسه شناسایی و مطالعه میشود. فهرست این اصول از این قرار است: نقش جهانی، چندجانبه‎گرایی، استفاده از زور و سازمان ملل متحد و چند قطبی بودن نظام بین‎الملل. در پایان نیز تداوم یا تغییر سیاست خارجی فرانسه پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 2007 م. و پیروزی نیکلا سارکوزی بررسی شده است که نشان می‎دهد در دوران سارکوزی نیز سیاست خارجی فرانسه تابعی از منافع ملی این کشور است. گروههای تروریستی، سلاح‎های کشتار جمعی و دولت‎های ورشکسته به عنوان مثلث تهدیدکننده امنیت جهانی مورد توجه فرانسه قرار دارد. سیاست خارجی فرانسه در سه سطح ملی، منطقه‎ای و متحدین غربی این کشور قابل بررسی است. در بخش دوم نیز مناسبات سیاسی و اقتصادی فرانسه و لبنان بررسی شده است. موضوعاتی همچون سوریه، واقعه ترور رفیق حریری، جنگ 33 روزه، قطعنامه 1791، بیانیه مشترک آمریکا و فرانسه در مورد لبنان، برگزاری کنفرانس پاریس، نیروی موقت سازمان ملل در لبنان (unifil)، حزب‎الله و طرح اتحادیه عرب در مورد لبنان از مسائلی است که واکنش، مشارکت یا دخالت فرانسه در قبال تحولات لبنان را در پی داشته است. سوریه با استناد به عوامل جغرافیایی و تاریخی و حتی ارتباطات مردمی و قومی، جایگاه ویژه‎ای برای خود در لبنان قائل است و از دیدگاه مسئولان سوری هیچ کشوری در جهان نمی‎تواند جایگاهی مشابه سوریه در لبنان داشته باشد. در واقعه ترور رفیق حریری فرانسه از همان ابتدا انگشت اتهام را به سوی مقامات سوری نشانه گرفت. پس از این واقعه بود که فشارهای بین‎المللی بر سوریه افزایش یافت و نیروهای سوریه مجبور به ترک این کشور شدند. پس از پایان جنگ 33 روزه اسرائیل و حزب‎الله که لبنان درگیر موضوع انتخاب رئیس جمهور شد نیز فرانسه سوریه را متهم به کارشکنی کرد تا جایی که نیکلا سارکوزی در سخنانی سوریه را تهدید به قطع رابطه کرد. روابط فرانسه و لبنان در دوره شیراک از اهمیت زیادی برخوردار بود. شیراک با بسیاری از شخصیت‎های لبنانی از جمله خانواده حریری روابط دوستانه و شخصی داشت. لبنان از نظر شیراک نماد موفقیت سیاست خارجی فرانسه و الگوی سیاست خارجی این کشور است. تلاش‎های شیراک برای جلب کمک‎های بین‎المللی به منظور بازسازی لبنان پس از جنگ حزب‎الله و اسرائیل در همین راستا قابل توجیه است. در واقعه ترور رفیق حریری نیز نقش فرانسه در پیگیری این واقعه و تلاش‎های این کشور در تشکیل دادگاه ویژه رسیدگی به پرونده باعث شد این امر ابعادی بین‎المللی پیدا کند. در طول جنگ 33 روزه نیز وزیر امور خارجه فرانسه چندین بار به لبنان سفر کرد. در این راستا توافق فرانسه و آمریکا در نهایت به تصویب قطعنامه 1701 و برقراری آتش‎بش و استقرار نیروهای چندملیتی تحت سرپرستی فرانسه منجر شد و فرانسه موفق شد از تحمیل فشارهای آمریکا بر حزب‎الله که مورد درخواست اسرائیل بود جلوگیری کند. با مطالعه موارد مذکور در این قطعنامه روشن می‎شود که فرانسه در ادامه سیاست‎های همگرایانه با آمریکا درصدد حفظ نفوذ سنتی خود در منطقه است. در بیانیه مشترکی که دو کشور فرانسه و آمریکا در 14 ژوئن 2008 در مورد لبنان صادر کردند نیز بر همکاری مداوم و مستمر برای لبنانی پر از صلح، دارای حاکمیت، مستقل، متحد و دموکراتیک تصریح شده است. در 25 ژانویه 2007 کنفرانس بین‎المللی برای حمایت از لبنان به نام کنفرانس پاریس یا رفیق حریری به میزبانی رئیس‎جمهور فرانسه ژاک شیراک برگزار شد. هدف این کنفرانس کمک به لبنان، کسب و جمع‎آوری حمایت بین‎المللی برای اجرای برنامه اصلاح و بازسازی و در عین حال سبک کردن بار قروض و وام‎های این کشور بود. سی و شش کشور و هفت سازمان منطقه‎ای و بین‎المللی در این کنفرانس حضور داشتند. نیروی موقت سازمان ملل در لبنان (unifil) به موجب قطعنامه 425 شورای امنیت تشکیل شد و فرانسه از همان ابتدای تشکیل این نیرو تعداد زیادی سرباز به لبنان اعزام نموده است و این نیروها تاکنون تلفات زیادی متحمل شده‎اند. در مورد حزب‎الله نیز ژاک شیراک از توصیف آن به عنوان یک سازمان تروریستی خودداری کرده و معتقد است حزب‎الله باید به یک گروه سیاسی تبدیل شود. در ارتباط با خلع سلاح حزب‎الله نیز شیراک اعتقاد دارد که حکومت لبنان و نه یک نیروی چندملیتی باید حزب‎الله را خلع سلاح کند.